胡日查，包海燕

（1.內(nèi)蒙古民族大學(xué) 馬克思主義學(xué)院；2.內(nèi)蒙古民族大學(xué) 美術(shù)學(xué)院，內(nèi)蒙古 通遼028043）

成吉思汗滅乃蠻之后，首次征西夏，拔力吉里寨，經(jīng)落思城而還。鐵木真建立蒙古汗國后的第二年，即1207年再征西夏，克斡羅孩城。第四年，入河西，夏主納女請和。第十三年，圍西夏王城，夏主逃跑到西涼。滅西域歸來之后，第二十一年伐西夏，取甘、肅等州，進(jìn)而過西涼府、搠羅、河羅等，遂踰沙陀，到了黃河九渡，直取應(yīng)里等縣，繼克靈州，敗夏遣嵬名令公援軍。第二十二年，成吉思汗留兵攻打西夏王城，然后自己率師渡河攻打西夏積石州，繼又破西夏臨洮、洮河、西寧、信都等州府，西夏國主李晛投降，西夏國滅亡。成吉思汗征西夏在《青史演義》中有以下幾個情節(jié)：攻取西夏國力吉里寨和落思城；攻取西夏國斡羅孩城；擒獲西夏高令公；擒獲西夏西壁氏；擒獲西夏嵬明令公；引河水灌西夏都城中興府，夏主納女請和；再度攻西夏王城；夏主李遵頊出逃西涼；成吉思汗取西夏甘、肅州；過西涼府、搠羅、河羅等，遂踰沙陀，到了黃河九渡，直取應(yīng)里等縣；克靈州；夏遣嵬名令公來援，迎著去擊?。还シe石州；破臨洮府、洮河府等地；西夏國主李晛降。

關(guān)于成吉思汗征西夏，《青史演義》第三十二至第五十九章做了描述?，F(xiàn)對相關(guān)情節(jié)加以比較和研究如下：

拉丁文轉(zhuǎn)寫與漢譯

[1]ene udaγ-a kerbe ?ia ulus-un licili qoruγ-a-ba lü? si ceng qota ene qoyar-i olbasu，man-u bete ulusun d?cin tümen cireg-dür γurban-on-u künesü tegüs güicimüi tan-u olan ükün jitküjü γabiy-a bütüge kemen jarlaqui-dur olan jangjun cireg aγula tal-a dügürtel-e duratay-a bayasuldun küliyejü abuba 此次能攻克西夏國力吉里寨和落思城，我勃特國四十萬大軍給養(yǎng)三年不愁，所以希望大家務(wù)必盡力，取得勝利，眾人興奮地高呼著領(lǐng)命①。

[2]yeke cireg-i egejü baγuquy-a liüjünglü-ber oloγai qota-yi sakiγulba大軍起程回國之時命劉仲路留守斡羅孩城②。

[3]gao ling güng yekel-e ?iqamdaju sayi cireg-ün küriy-e-dür egejü taisi sün-s?-yi abcu dutaγasuγai kemen morin-iyan egegültel-e genedte emün-e inu sartaγcin-u ?ir-a irejü qalqalan yaγaran egejü buruγulsuγai getel-e genedte mongγul-un nigen yeke jangjun nigente jangjun gao ling güng-ün büsen-ece atquju duγturaju morin-u deger-e -ben abun γarcu jebseg-i-inü aldaγulba高令公驚惶失措想返回營中帶太子遵頊一起逃跑，可剛回頭撒兒塔黑臣的希拉擋住了去路，高令公非常著急趕緊調(diào)轉(zhuǎn)馬頭準(zhǔn)備逃跑時，一位蒙古將軍沖過來伸手從他腰帶抓起，拽到自己的馬上，同時使他手中武器丟落③。

[4]……daivu tü?imel ?i-bi-?i taisi-yi qamuγlan γarsuγai kemen sula cireg-iyer jasaju jam buruγulan eciküi-e cibgetel-e basa boγurji-dur ucaraju kedünte jürcildügsen ügei ?i-bi-?i bayildun tengcikü ügei sayi dutaγasuγai getel-e boγurji baraγun mürü-yi jidalan unaγaju bariju külibe……太傅西壁氏保護(hù)太子裝扮成士兵，剛要出城恰逢又遇上了孛斡兒出，沒幾個回合西壁氏就受不了想跑時孛斡兒出刺傷他右臂挑于馬下擒拿④。

[5]tedüi qaγan-u gegen-ü yeke-cireg kürcü iregsen-dür boγurji üi-ming-ling-güng-i külijü uγtun jolγuju aγuljiγsan-dur皇帝大軍到達(dá)之時孛斡兒出押解嵬名令公來見⑤。

[6]li an c?n mongγul-un küriy-e-ece jao bicig egürejü aisui kemen sonuscu yaγaran qaγalγ-a nekelgen liüb?lin-i γarγaju uγtuγulun oruγulju darui küjis-ün ?irege beletcü jarliγ-i küliyen abcu mün edür darui bey-edür yal-a-tu debel emüscü k?begün-iyen mün külijü γaγca ?kin li-sü?-ying-i γurban jaγun kügjim-ün ?kid keüked-tei daγaγulun jaγun terge narin sab saγali altan torγ-a ?nggetü sab jibseg-ün jerge jici narin ?rgüge maiqan ciceri daγtu-tai abcu mongγul-un küriy-e-dür daγar-a irebe李安全聽說蒙古主派人送詔書來，趕忙傳令打開城門，命令劉伯林出城迎接并跪接皇詔，當(dāng)日，自身穿罪服、捆綁其子、攜帶女兒李索英及三百名歌女和一百車精瓷細(xì)陶、金銀綢緞、彩帳雕床等前往蒙古軍營中投降⑥。

[7]caγadai-cin-wang qaγan-u jarliγ-i olju doturaban li-sün-s?-dür yekel-e aγurlan yaγaran ?ibadaju yeke cireg-iyer ?ia ulus-tur irejü kenggerge deleddün ?ia ulus-un neyislel qotan ?ing-jeü-yi t?güriglen qaγaju察合臺親王領(lǐng)到圣旨，心中對李遵頊非常不滿，便快馬加鞭來到西夏并包圍其都城興州城⑦。

[8]li-sün-?? kül debsen gem?ibecü tusa ügei bolju genedte nigen arγ-a olju olan sayid-i cuγlaγulun daγar-a ecimüi kemen mekelen qaγuraju……jici edürün süni düli-yin kiri baraγun qaγalγ-a-bar γarcu ?iliangun γajar-tur oruju ecibe李遵頊感到無望時忽又想起一計，召集全臣謊稱投降……于次日晚出城趕奔西涼⑧。

[9]……qaγan-u gegen……cireg-i abcu ?ia ulus-un sü-jeü qotan-i qaγaju nigente kenggerge deledcü olan jangjun-i cüm qotan-dur γarγaju sü-jeü-yi bayilduju abuγad γan jeü-dür kürügsen-dür……皇帝……領(lǐng)軍包圍西夏肅州城，擂鼓令眾將爬城攻取肅州城之后大軍又前行到了甘州⑨。

[10]tedüi qaγan yeke cireg-i k?gejü ?iliangvu sulu qulu-yin jerge-yin γajar-i ?nggerejü ?idu-yin γajar-i daγarin abcu ?ir-a müren-ü yisün olum-iyar getüljü ying-li-?ian-i abuγad成吉思汗率領(lǐng)大軍攻破西涼府搠羅、河羅等縣，遂踰沙陀，到了黃河九渡，直取應(yīng)里等縣⑩。

[11]tedüi ?ia ulus neng tüg?iltei bolju irgen-ü sanaγan-iyan aldaju cüm mongγul-i uγtun oruγsaγar ebülün arban nigen sara-dur ?ia ulus-un yeke neyislel lan jeü qotan-dur kürügsen-dür 西夏國國危且失去民心，國民都投誠蒙古，冬十一月，蒙古軍已經(jīng)到達(dá)其都城蘭州城。

[12]tendece ?ia-yin ejen li?ian dutaγan γarcu baraγun kijaγar-tur-iyan kürcü cireg elsün tegünü terigülegsen tü?imel seü-ming-ling-güng-dür arban tümen cireg ügcü lan jeü-yi dakin abur-a ireküi-dür mongγul-un tur?iγul kedüyin sonuscu irejü kelegsen-dür 李晛逃到西境重新招兵買馬，又遣大將嵬名令公率兵十萬奪回蘭州，蒙古探馬早就探聽到此消息稟報。

[13]tedüi qaγan belgüdei cin-wang s?yi liao-wang qoyaγul-a-dur qorin tümen cireg ?gcü ?ia ulus-un wang li-?ian-u neyislel qotan-i-anu qaγalγaju überün bey-e yeke cireg-i abcu ?ir-a müren-i getülejü ji-?i-jeü qotan-i bayilduju成吉思汗令其弟別勒古臺和遼王薛阇二人領(lǐng)兵二十萬圍攻夏主李晛所在城市，自且率領(lǐng)大軍西渡黃河攻打積石州城。

[14]qaγan-u qaγaγsan ?i-ning-jeü qota tabun edürün ?rlüge tabun baras-un jangjun-nar qotan-i dabaju d?rben qaγalγ-a-yi qamtu-bar nekegejü abuγsan-dur n?güge lin-tao tao ke qoyar jeü-yin qotan cüm γarcu daγaγsan-dur qaγan ene γurban qota-yi tüb?itken irgen-i toγtaγaju qaγan-u gegen degedü daivu tü?imel wang-yin-dur tümen cireg ?gcü ?ia-ulus-un ejen li-?ian-u saγuqu ?indüvü qotan-i nemejü qaγalγaγad überün bey-e emün-e jüg oruba皇帝的五員虎將在第五日凌晨破門而入拿下西寧州城，于是臨洮、洮河等自來投誠，成吉思汗邊安撫三城軍民，邊命令大夫王英帶領(lǐng)一萬兵馬包圍夏主李晛所住信都府，然后自領(lǐng)兵馬南下。

[15]?ia-yin ejen nigente setkil cüküjü ese alan amin-i keltürigülbesü daγasuγai kemegsen-dür夏主已經(jīng)死心，說不殺便降。

關(guān)于成吉思汗征西夏，《蒙古秘史》《羅黃金史》《續(xù)資治通鑒》《大元史》都有所記載，根據(jù)比較《大元史》記載最接近《青史演義》所描述之情節(jié)。

《大元史》第34-78頁中記載如下：

〖1〗tayizu temüjin cerig-iyer ürün-e-dü ?ia-ulus-i dayilar-a oduγad lijili neretü qorγ-a-yi qajaγulduju abuγad lü? si ceng qota-yi daγarin ulus irgen-i degeremdejü aduγu temegen-i olan oljalaγad egejü irelüge 歲乙丑，帝征西夏，拔力吉里寨，經(jīng)落思城，大掠人民及其橐駝而還?！?〗tayizu cinggis qaγan ?ia-ulus-i dayilara oduγad waluqai neretü qota-yi qadqulduju abuluγ-a 二年丁卯秋，再征西夏，克斡羅孩城?！?〗tayizu cinggis qaγan ke-?i neretü γajar-a cerig-iyer-iyen oruγsan-dur ?ia-ulus-un ejen li an c?n jalγamjilaqu k?begün-degen cerig ?gcü tayizu-yin cerig-i uγtuju iregsen-i tayizu qadqulduju daruγad ?ia-ulus-un γao ling güng neretü vüy?n??i-yi bariluγ-a夏主李安全遣其世子率帥來戰(zhàn)，敗之，獲其副元帥高令公?！?〗tayizu cinggis qaγan münkü ?ia-ulus-un ulaqai neretü qota-yi qadqulduju abuγad ?ibisa neretü dayivu tü?imel-i baribai 克兀剌海城，俘其太傅西壁氏?！?〗tayizu cinggis qaγan mün-kü cerig-iyer-iyen oruγad ?ia-ulus-un imen neretü kerem-i qadqulduju abuγad ?ia-ulus-un cerig-i daruju üyi-ming-ling-güng neretü jangjun-i bariluγ-a進(jìn)至克夷門，復(fù)敗夏師，獲其將嵬名令公。〖6〗tayizu cinggis qaγan tedüi ?ia-ulus-un ejen-ü saγuγsan jüng-?ing-vü neretü qota-yi qaγaγad müren-ü usun-i qotan-u jüg tataju oruγulqui-dur uquγsan subaγ-un ergi ebderejü bisqalqui-dur qaγaqui-ban bayiγad egejü jüng-?ing-vü qotan-dur ?ia-ulus-un ejen-i oruju aca kemen uda neretü dayivu tü?imel-iyen ilegegsen-dür ?ia-ulus-un ejen li an c?n elsesügei kemen ?kin-iyen tayizu cinggis-dur kürgejü irebei薄中興府，引河水灌之，堤決，水外潰，遂撤圍還。遣太傅訛答入中興，招諭夏主，夏主納女請和?！?〗tere jil-dur mongγul cerig ürünetü ?ia-ulus-i dailar-a oduγad wang-un saγuγsan qota-yi qaγaγsan-dur伐西夏，圍其王城?！?〗?ia-ulus-un ejen li-sün-s? ?i-liang-un γajar-a dutaγaju γaruluγ-a夏主李遵頊出走西涼?！?〗tere jun-a tayizu cinggis qaγan mün-kü ?ia-ulus-un sü-jeü qota-yi qadqulduju abuγad γan jeu qotan-dur kürbei 取夏甘、肅等州?！?0〗tere namur-a tayizu cinggis qaγan ?i liang vü ?ü?-lü? ke-lü? neretü γurban qota-yi abuγad saduyin γajar-i daγarin quang ke müren-ü yisün olum-dur kürüged ying-li-?ian qota-yi abubai 秋，取西涼府、搠羅、河羅，遂踰沙陀，至黃河九渡，取應(yīng)里等縣?！?1〗ebül-ün dumdadu sar-a-dur tayizu cinggis qaγan ling-jeü qota-yi qadqulduju abuγsan-u qoyin-a 帝攻靈州。〖12〗?ia-ulus-un ejen üyi-ming-ling-güng neretü tü?imel-iyen ilegejü ümüler-e irekü-yi tayizu cinggis qaγan müren-i getüljü qadqulduγad darubai夏遣嵬名令公來援，迎著去擊敗?！?3〗tayizu cinggis qaγan ?ia-ulus-un wang-un qota-yi qadquldu gejü cerig-iyen saγulγaγad jarim cerig-iyen abun müren-i getüljü oduγad ji-?i-jeü qota-yi qadqulduju abuluγ-a帝留兵攻夏王城，自率師渡河攻積石州。〖14〗qabur-un dumdadu sar-a-dur lin tao vü tao ke jeü ?i-ning-jeü neretü γurban qota-yi basaqu abubai破臨洮府、洮河州、西寧州?！?5〗tere sar-a-dur ?ia-ulus-un ejen li-?ian cinggis qaγan-dur oruju ?ggülüge夏主李睍降[1]。

由此可以獲得如下對應(yīng)：

〖1〗—[1]攻取西夏國力吉里寨和落思城，《大元史》記載和《青史演義》描寫一致?！?〗—[2]攻取西夏國斡羅孩城，《大元史》記載和《青史演義》描寫一致?！?〗—[3]擒獲西夏高令公，《大元史》記載和《青史演義》描寫也一致?！?〗—[4]擒獲西夏西壁氏，《大元史》記載和《青史演義》描寫也一致?！?〗—[5]擒獲西夏嵬名令公，《大元史》記載和《青史演義》描寫也一致。〖6〗—[6]引河水灌西夏都城中興府，夏主納女請和，《大元史》記載和《青史演義》描寫也一致?！?〗—[7]再度攻西夏王城，《大元史》記載和《青史演義》描寫也一致?！?〗—[8]夏主李遵頊出逃西涼，《大元史》記載和《青史演義》描寫也一致?！?〗—[9]成吉思汗取西夏甘、肅州，《大元史》記載和《青史演義》描寫一致?！?0〗—[10]過西涼府、搠羅、河羅等，遂踰沙陀，到了黃河九渡，直取應(yīng)里等縣，《大元史》記載和《青史演義》描寫一致。〖11〗—[11]克靈州，《大元史》記載和《青史演義》描寫也一致?！?2〗—[12]夏遣嵬名令公來援，迎著去擊敗，《大元史》記載和《青史演義》描寫也一致?！?3〗—[13]攻積石州，《大元史》記載和《青史演義》描寫也一致?！?4〗—[14]破臨洮府、洮河府等地，《大元史》記載和《青史演義》描寫也一致。〖15〗—[15]西夏國主李晛降，《大元史》記載和《青史演義》描寫也一致。

從上可見有關(guān)成吉思汗征西夏，《青史演義》史料利用自《大元史》更是沒有什么懸念。除此之外，《青史演義》中所穿插使用之蒙古察罕在征西夏途中的奇遇及成吉思汗派遣昔里鈐部和忽都鐵穆兒攻取沙州時，沙州城民詐降并用計等細(xì)節(jié)故事情節(jié)，也只在《大元史》中有相關(guān)記載。比較如下：

察罕在征西夏途中的奇遇：

資金計劃的落實是企業(yè)資金管理工作中的重要步驟，年度資金計劃是根據(jù)行業(yè)的市場行情和企業(yè)的經(jīng)濟(jì)狀況，結(jié)合企業(yè)內(nèi)部資金要求，對資金各方面的支出和收入情況做好協(xié)調(diào)。將資金安排統(tǒng)一的管理方案，全方位的將資金進(jìn)行調(diào)整，按照規(guī)定對資金進(jìn)行調(diào)動和整理，避免資金的惡性應(yīng)用。制定資金的申請方案，相關(guān)工作人員向上級財務(wù)部門提出資金申請方案，并按照資金計劃落實。

《大元史》：saqan nigen edür jam-iyar yabun atal-a aljiyaju ebesün deger-e umtan büküi-dür nigen uγuli tergede inu ireged dongγudqui-dur saqan tegün-i jig?ijü γutul-iyar-iyan cokibasu γutul-un dotur-a-aca nigen moγai unabai saqan gertegen ireged tayizu temüjin-dür medegülbesü tayizu ügülerün uγuli-yi qamuγ-iyar jig?in bügetel-e cimadur nigen bayasqulangtu qubilγan boljuqui ci qoici aci ür-e degen saitur manjiju uγuli-yi büü alaγtun kemebe“有一天察罕趕路走累，于是，躺在草垛上睡覺時旁邊來了一只貓頭鷹尖叫，察罕惡心拿靴子打過去，這時從靴子里面掉了一條蛇，察罕回來給太祖稟報，太祖說，被眾人唾棄的貓頭鷹成了你的救星，日后囑咐你的子孫勿殺?！盵2]35

《青史演義》：……saiqan surtaltu……medegülerün boγul bi jam-dur dobtuluγsaγar yadaju nigen jülge-dür kebtejü baqan seggiküi-e γutul-iyan tayilju ketejü büküi-dür qar-a edür-iyer nigen uγuli ?ibaγu boγul minu bey-e-yi toγuriju jajiginan dooγurqui-dur boγul bi yaγaran ?rügesün γutul-iyar cokibasu γutul-un dotur-a-aca qarin nigen……moγai unabai……tayizu mü?iyejü ücirün maγu irw-a-tu uγuli ma?i jig?igüritü bügetel-e manduqu tü?imel cimadur maγad bayar-un qubilγan boljuqui……kemegsen-dür……“賽罕蘇日圖樂圖……說，路上我趕路累，脫靴子躺在草垛上睡覺時，白天在旁邊來了一只貓頭鷹尖叫，我惡心拿一只靴子打過去時從靴子里面……掉了一條蛇……太祖笑道，被眾人唾棄的貓頭鷹卻成了福星高照之臣子你的救星……”。

成吉思汗派遣昔里鈐部和忽都鐵穆兒攻取沙州時沙州城民詐降并用計片段：

《大元史》：cinggis qaγan ?i li cian bü neretü tü?imel-iyen qudu temür luγ-a sa jeü qotan-u irgen-i olduju oruγul kemen ilegegsen-ü qoin-a sa jeü qota-yin irgen qudal-iyar oruju ?ggüy-e kemeged üker kiged ariki darasun-iyar cerig-dür ?angnamui kemen cerig b?gküjü baibai“成吉思汗派往昔里鈐部、忽都鐵穆兒到沙州城時，沙州城居民詐降，說是送酒水、牛肉來卻伏兵丁。”[2]74

《青史演義》：…… qaγan……jangjun qadu-temür-dür tacingqorlu-yin k?begün ?iliyambu-yi qabsuruγulun ?gcü ?a jeü qota-yin olan-i bayilduju ab kemen ilegeküi-dür ?a jeü qota-yin irgen arγ-a kereglen……mongγul-un cerig-i uγtuju qorim barimui kemen irejü……“……成吉思汗……派往大將軍忽都鐵穆兒帶領(lǐng)塔青好日樂之子昔里鈐部到沙州時，沙州城民使用計謀……說是給蒙古軍隊獻(xiàn)宴席……”。

表1 關(guān)于成吉思汗征西夏的其他記載

根據(jù)以上的比較，《青史演義》顯然是根據(jù)《大元史》的記載加以文學(xué)創(chuàng)造的。

[注 釋]

①對蒙文學(xué)會1939年版尹湛納?！洞笤⑹狼嗍费萘x》（第七分冊）第52頁的部分內(nèi)容進(jìn)行了拉丁文轉(zhuǎn)寫和漢譯。

②對蒙文學(xué)會1939年版尹湛納?！洞笤⑹狼嗍费萘x》（第八分冊）第90頁的部分內(nèi)容進(jìn)行了拉丁文轉(zhuǎn)寫和漢譯。

③對蒙文學(xué)會1939年版尹湛納?！洞笤⑹狼嗍费萘x》（第八分冊）第140頁的部分內(nèi)容進(jìn)行了拉丁文轉(zhuǎn)寫和漢譯。

④對蒙文學(xué)會1939年版尹湛納?！洞笤⑹狼嗍费萘x》（第八分冊）第141-142頁的部分內(nèi)容進(jìn)行了拉丁文轉(zhuǎn)寫和漢譯。

⑤對蒙文學(xué)會1939年版尹湛納?！洞笤⑹狼嗍费萘x》（第八分冊）第143頁的部分內(nèi)容進(jìn)行了拉丁文轉(zhuǎn)寫和漢譯。

⑥對蒙文學(xué)會1939年版尹湛納?！洞笤⑹狼嗍费萘x》（第八分冊）第145頁的部分內(nèi)容進(jìn)行了拉丁文轉(zhuǎn)寫和漢譯。

⑦對蒙文學(xué)會1939年版尹湛納希《大元盛世青史演義》（第十分冊）第44頁的部分內(nèi)容進(jìn)行了拉丁文轉(zhuǎn)寫和漢譯。

⑧對蒙文學(xué)會1939年版尹湛納?！洞笤⑹狼嗍费萘x》（第十分冊）第45頁的部分內(nèi)容進(jìn)行了拉丁文轉(zhuǎn)寫和漢譯。

⑨對蒙文學(xué)會1939年版尹湛納?！洞笤⑹狼嗍费萘x》（第十一分冊）第81頁的部分內(nèi)容進(jìn)行了拉丁文轉(zhuǎn)寫和漢譯。

⑩對蒙文學(xué)會1939年版尹湛納?！洞笤⑹狼嗍费萘x》（第十一分冊）第83頁的部分內(nèi)容進(jìn)行了拉丁文轉(zhuǎn)寫和漢譯。